Badanie cytologiczne polega na pobraniu rozmazu z tarczy i szyjki macicy. Ma to na celu wykrycie nieprawidłowości w wyglądzie komórek.
Dzięki temu badaniu można wykryć wczesną fazę nowotworu szyjki macicy, która jest wtedy całkowicie uleczalna. Cytologia wykrywa także wszelkie choroby dróg rodnych, stany zapalne, w tym także wirus brodawczaka ludzkiego – HPV.
Przyjmuje się, że badaniu cytologicznemu powinna się poddać po raz pierwszy każda kobieta, która rozpoczęła współżycie lub ukończyła 18 rok życia.
Obecnie jest to rutynowe badanie wykonywane przez lekarzy ginekologów. Zaleca się zrobienie cytologii profilaktycznie raz w roku. Badanie cytologiczne jest bezpłatne w przypadku skierowania do ginekologa do przychodni rejonowej, prywatnie jego koszt wynosi ok. 30 zł. Cytologię powinno się wykonać w określonych dniach cyklu kobiety, najlepiej między 4 dniem po miesiączce, a 4 dniem poprzedzającym kolejną miesiączkę. Najlepiej zrobić cytologię między 10-18 dniem cyklu, wówczas wynik będzie najbardziej dokładny. Na 3 dni przed planowanym badaniem nie powinno się współżyć, ani stosować leków dopochwowych, dopochwowych środków antykoncepcyjnych oraz przeprowadzać irygacji pochwy. Przed badaniem należy podmyć zewnętrzne części narządów rodnych oraz krocza specjalnie do tych okolic przeznaczonym żelem. Zwykłe mydło ma odczyn zasadowy i może zniszczyć kwaśne środowisko okolic intymnych.
Badanie jest bezbolesne, trwa dosłownie krótką chwilę.
Czasem kobiety odczuwają jedynie lekkie szczypanie. Lekarz przeprowadza badanie cytologiczne podczas rutynowej wizyty. Specjalną szczoteczką (metoda dokładniejsza) lub najczęściej wacikiem czy szpatułką pobiera się rozmaz z tarczy i kanału szyjki macicy. Następnie próbki trafiają do laboratorium. Na wyniki czeka się kilka dni. Jeszcze nie tak dawno wynik cytologii mierzono według pięciu grup cytologicznych. Pierwsza i druga oznaczała normę. Trzecia, czwarta i piąta informowała pacjentkę o nieprawidłowym wyniku i natychmiastowym poddaniu się natychmiastowemu leczeniu. Obecnie wynik badania cytologicznego określa klasyfikacja Bethesda, który jest bardziej szczegółowy. Statystyki podają, że codziennie na raka szyjki macicy umiera aż 5 kobiet! Dlatego tak ważne jest regularne badanie cytologiczne, przynajmniej raz do roku.